Milleniumdoelen: gelijkheid tussen mannen en vrouwen is in Somalië een utopie

PvdA Oost bestuurslid Andrea Bartman schreef als buitenlandreporter voor het Internationaal Secretariaat dit artikel over Somalië.

In 2000 werden de Millenium Development Goals opgesteld, een set van 8 doelen variërend van het verminderen van de armoede tot het bestrijden van aids en kindersterfte. In 2015 moeten de doelen behaald moeten. 

Ook gelijke behandeling tussen mannen en vrouwen is een van doelen, in het bijzonder met betrekking tot toegang tot onderwijs. Een doel dat in Somalië zowel in 2000 als in 2015 ver van de realiteit af staat. Somalië wordt sinds 1991 geteisterd door burgeroorlog en wordt sindsdien beschouwd als een schoolvoorbeeld van een failed state. De afgelopen jaren zijn in totaal meer dan twee miljoen mensen in Somalië hun huizenontvlucht. Meer dan de helft van deze ontheemden is in Somalië gebleven. Deze mensen leven vaak onder erbarmelijke omstandigheden in ontheemdenkampen. De zwakke overheid vecht met wisselend succes tegen de extremistische moslims van Al-Shabaab. De  hoofdstad Mogadishu is sinds 2011 weer in handen van de Somalische overheid, maar is nog geenzins veilig. In februari 2015 kwamen bij een aanslag in de hoofdstad 25 mensen om het leven, waaronder een aantal parlementsleden.

Voor vrouwen is Somalië misschien wel het slechtste land ter wereld om te wonen. Discriminatie van vrouwen is wijdverspreid in het land in de Hoorn van Afrika. Huiselijk geweld, seksueel misbruik en mensenhandel komt veelvuldig voor en blijft meestal onbestraft. Ook in het ambtsbericht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, waarin informatie relevant voor asielaanvragen is verzameld, wordt de belabberde situatie voor Somalische vrouwen vermeld. Mannen en vrouwen zijn dan wel formeel gelijk, in praktijk komt hier weinig van terecht. Alleenstaande vrouwen kunnen bijvoorbeeld niet zelfstandig een identiteitsbewijs aanvragen en een alleenstaande vrouw die een huis probeert te huren wekt argwaan. In december 2014 werden vijf vrouwen vermoorddoor een soldaat van het regeringsleger als wraak op de moord op zijn vrouw. De vrouwen zouden betrokken zijn geweest bij de moord op deze vrouw, die zelf ook een soldaat was.

Meisjes en vrouwen van ethnische minderheden of woonachtig in ontheemdenkampen lopen groot risico op verkrachtingen of seksueel geweld. Vrouwen en meisjes worden geregeld misbruikt, bijvoorbeeld wanneer zij op zoek zijn naar medische hulp, water of voedsel, wanneer ze kwetsbaar zijn.De daders worden zelden berecht. Zelfs peacekeepers van de Afikaanse Unie hebben zich naar verluid schuldig gemaakt aan seksueel misbruik en verkrachting van meisjes en vrouwen die ze benaderden voor hulp. Human Rights Watch maakt onder meer melding van een 15-jarig meisje dat werd verkracht toen ze aan soldaten van de Afrikaanse Unie vroeg om medicijnen voor haar zieke moeder. Ze kreeg er nog wel tien dollar voor.

In de gebieden waar het aan Al-Qaida gelieerde Al-Shabaab aan de macht is, is het leven voor vrouwen misschien zelfs nog moeilijker. Vrouwen die worden beschuldigd van overspel lopen het risico te worden gestenigd. In het openbaar verschijnen zonder de door Al-Shabaab voorgeschreven gezichtsbedekking is ook strafbaar. Buitenshuis werken is voor vrouwen verboden. Mensenrechtenschendingen zijn wijdverspreid onder Al-Shabaab. Zweepslagen, amputaties en stenigingen komen voor. In juli 2014 werd een vrouw doodgeschoten omdat zij geen sluier droeg. In september 2014 is naar verluid een vrouw gestenigd omdat ze met meer dan één man getrouwd zou zijn. Ook verkachtingen en gedwongen huwelijken komen veelvuldig voor.

Ondanks verschillende pogingen van de overheid en NGO’s gaan in Somalië nog te weinig kinderen naar school. In 2013 ging minder dan de helft van de kinderen tussen de zeven en veertien jaar naar school. Daar staat tegenover dat in Somalië de ergste vormen van kinderarbeid voorkomen. Met name Al-Shabaab maakt zich schuldig aan het gebruik van kindsoldaten, maar ook in de landbouw worden kinderen onder erbarmelijke omstandigheden te werk gesteld. Meisjes gaan minder vaak naar school dan jongens en 75% van de Somalische vrouwen tussen de 15 en 24 jaar is analfabeet.

Gedurende de looptijd van de doelen bleken de gestelde targets voor Somalië moeilijk haalbaar. In een rapport van de VN uit 2010 werd het behalen van bijna alle targets als ´onwaarschijnlijk´ bestempeld. De gelijke behandeling van mannen en vrouwen en gelijke toegang tot onderwijs lijken in Somalië een utopie. Vrouwen worden gediscrimineerd en zeker kwetsbare vrouwen lopen een reëel risico slachtoffer te worden van (seksueel) geweld. In de gebieden waar Al-Shabaab aan de macht is, is van gelijkheid tussen mannen en vrouwen geen enkele sprake.

Het is de vraag of de millenniumdoelen, en in het bijzonder dit millenniumdoel, wel aansluiten op de Somalische werkelijkheid. De Somalische overheid en de internationale gemeenschap zijn niet in staat om grote groepen vrouwen bescherming te bieden tegen (seksueel) geweld en discriminatie. Veel kinderen gaan niet naar school en de ongeletterdheid is hoog. Of meisjes wel evenveel kans hebben op een plekje in de schoolklas als jongetjes is niet de voornaamste zorg van veel Somalische moeders. Prioriteiten zouden moeten liggen bij bescherming van vrouwen tegen (seksueel) geweld en het tegengaan van onderdrukking van vrouwen door Al-Shabaab en de gruwelijke bestraffingen die er nog steeds voorkomen. Nieuwe doelen moeten realistisch zijn en aansluiten bij wat nodig is in het desbetreffende land of gebied.